ابن‌ابی‌الخطاب ابوجعفر محمد بن حسین زیات همدانی کوفیاِبْنِ اَبی الْخَطّاب، ابوجعفر محمد بن الحسین بن ابی الخطاب [۱]
طوسی، محمد، الفهرست، ص۱۸۳،به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
زید زَیّات همدانی کوفی (د ۲۶۲ق/۸۷۶م)، از نوادگان عبدالعزیز بن المهتدی بن محمد بن عبدالعزیز الاشعری القمی، محدّث ایرانی در سده ۳ق/۹م و از راویان شیعه می‌باشد.فهرست مندرجات۲ - وثاقت ابی الخطاب ۳ - ابی الخطاب از معمرین ۴ - آثار ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - نام وی در منابعنام او را نخستین بار کلینی (د ۳۲۸ یا ۳۲۹ق) در مواضع مختلف از اصول کافی محمد بن الحسین و ابن قولویه [۲]
ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، ج۱، ص ۳۷، به کوشش عبدالحسین امینی تبریزی، نجف، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م.
محمد بن الحسین بن ابی الخطاب آورده است. نجاشی نام و عنوان و کنیه او و پدرش و نیز نسبت وی را بدین‌گونه یاد کرده: محمد بن الحسین بن ابی الخطاب ابوجعفر الزَّیّات الهمدانی. [۳]
نجاشی، احمد، رجال، ج۱، ص ۲۳۶،بمبئی، ۱۳۱۷ق.
همو سپس افزاید که نام ابی الخّطاب زید است. حلّی نیز نام او را به همین صورت آورده جز اینکه ظاهراً به اشتباه به جای الحسین، ابی الحسین آورده است، [۴]
حلی، حسن، کتاب الرجال، ج۱، ص ۲۸۵، به کوشش جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
اما آنچه عموم مؤلفان متقدم و متأخر بر آن تأکید کرده‌اند، نوشته نجاشی است که در پی اسم و عنوان او می‌افزاید: از اجّله محدّثان شیعه ، کثیر الروایه، ثقه و سرشناس و دارای تصانیف نیکو بود.۲ - وثاقت ابی الخطابنجاشی روایت وی را نیز مورد اعتماد می‌داند. [۵]
نجاشی، احمد، رجال، ج۱، ص ۲۳۶،بمبئی، ۱۳۱۷ق.
به نوشته مامقانی [۶]
مامقانی، عبدالله، تتقیح المقال، ج۱، ص ۱۰۶، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
وی از یاران ۳ پیشوای شیعه امامیه - امام جواد علیه‌السلام، امام هادی علیه‌السلام و امام حسن عسکری علیه‌السلام - بوده است، و سلسله روات وی گاه با ۳ واسطه و گاه با ۶ واسطه به امان پیشین شیعه و سرانجام به علی بن ابیطالب علیه‌السلام می‌رسد.۳ - ابی الخطاب از معمرینبه ملاحظه کثرت روایات و احادیث وی و درک حضور ۳ پیشوای شیعه، در پاره‌ای از منابع وی را از سالخوردگان عصر خود به شمار آورده‌اند. مامقانی. [۷]
مامقانی، عبدالله، تتقیح المقال، ج۱، ص ۱۰۶، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
سنین عمرش را صدواند یا نودواند نوشته‌اند. [۸]
آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۳۴.
۴ - آثارنجاشی این آثار را به او نسبت داده است: کتاب التوحید، کتاب المعرفة و البداء، کتاب الرد علی اهل القدر، کتاب الامامة، [۹]
آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۳۲.
[۱۰]
آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۳۴.
کتاب اللؤلؤة، کتاب وصایا الائمة علیهم السّلام و کتاب النّوادر. [۱۱]
نجاشی، احمد، رجال، ج۱، ص ۲۳۶، بمبئی، ۱۳۱۷ق.
از خود ابن ابی الخطاب روایت شده که تألیفات دیگری نیز داشته است. [۱۲]
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۹۱، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۵ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة. (۲) ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، به کوشش عبدالحسین امینی تبریزی، نجف، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م. (۳) حلی، حسن، کتاب الرجال، به کوشش جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش. (۴) خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۵) طوسی، محمد، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش. (۶) کلینی، محمد، اصول کافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۷) مامقانی، عبدالله، تتقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م. (۸) نجاشی، احمد، رجال، بمبئی، ۱۳۱۷ق. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الخطاب»، ج۲، ص۷۹۹. |